Fortepian - perkusyjny, klawiszowy, młoteczkowy, strunowy instrument muzyczny.
W fortepianie struny rozpięte na stalowej ramie uderzane są młoteczkami obciągnięte filcem. Naciśnięcie klawisza powoduje uderzenie młoteczka w strunę, przenosząc jednocześnie dynamikę uderzenia w klawisz. Natychmiast po pobudzeniu struny młoteczek odbija się od niej i, w zależności od siły uderzenia, zatrzymuje się wyżej lub niżej. Pozwala to na szybką repetycję (uderzanie kilka razy tego samego dźwięku w szybkim tempie), w odróżnieniu od pianina. Po zwolnieniu nacisku na klawisz do struny przyciskany jest na krótką chwilę tłumik wyciszający jej drgania. W ten, dość skomplikowany, sposób mechanizm fortepianu realizuje podstawową cechę tego instrumentu odróżniającą go od wcześniejszych instrumentów strunowych, klawiszowych, które nie miały możliwości kształtowania dynamiki dźwięku oraz czasu jego trwania.
Pierwsza wzmianka o fortepianie pochodzi z roku 1598 z listu Paliariono do księcia Modeny, w którym pisze on o instrumencie nazywając go Piano e forte. Nie jest jednak jasne, czy chodziło o w pełni młoteczkowy instrument, czy jakąś odmianę innego tradycyjnego instrumentu.
Twórcą instrumentu, który był protoplastą współczesnego fortepianu był Bartolomeo Cristofori. W źródłach podaje się różne daty pojawienia się tego instrumentu pomiędzy 1689, a 1709, choć najstarszy, zachowany egzemplarz do naszych czasów pochodzi z roku 1720. Najczęściej jednak za datę zbudowania pierwszego fortepianu podaje się 1711 rok. Fortepian Cristoforiego zwany clavicembalo col piano e forte grający głośno i cicho, posiadał podwójne struny rozpięte na drewnianej ramie, ujęte w prostokątny korpus. Cristofori wyprodukował około dwudziestu tych instrumentów, po czym zaniechał produkcji, prawdopodobnie z powodu braku zainteresowania odbiorców.
Punktem zwrotnym we wczesnej historii fortepianu był entuzjastyczny artykuł na temat instrumentu napisany przez Scipione Maffei, w którym podał szczegóły techniczne budowy instrumentu. Artykuł był kolportowany w całej Europie. Spowodował powrót zainteresowania rzemieślników budową tego instrumentu. Jednym z nich był Niemiec Johann Silbermann, który ulepszył konstrukcję fortepianu, wprowadzając jednocześnie mechanizm odłączania tłumika pozwalający na swobodne wybrzmiewanie strun. Z fortepianem Silbermanna zapoznał się Jan Sebastian Bach w roku 1730, lecz nie wykazał większego nim zainteresowania. Dopiero ulepszony model z 1747 zyskał jego przychylność.
Kolejne dziesięciolecia są okresem wzrastającej popularności fortepianu. W całej Europie powstają firmy specjalizujące się w produkcji tych instrumentów. Do najbardziej znanych należały warsztaty: Shidemayer od 1735, Francisco Perez Mirabel w Hiszpanii od 1745, Stein od 1748, Thomas Gullifold w Londynie od 1750, Johann Behrent w Filadelfii od 1775 i wielu innych.
Ewolucja wczesnego fortepianu w instrument znany dzisiaj była wspólnym dziełem Ludwiga van Beethovena i londyńskiego wytwórcy fortepianów Broadwood'a. Postępująca głuchota Beethovena wymagała głośniejszych instrumentów. Fortepiany Broadwood'a produkowane specjalnie dla Beethovena stawały się coraz większe i głośniejsze. Ostatecznie wyposażone były w trzy struny dla każdego dźwięku, rozpięte na stalowej ramie. Kształt pudła rezonansowego instrumentu, także zaczął się zbliżać do dzisiejszego.
Od początku XIX wieku fortepian stał się dominującym instrumentem solowym i pozostaje nim nadal. Literatura pianistyczna zawiera setki tysięcy dzieł i jest częścią dorobku praktycznie każdego kompozytora okresu klasycyzmu, romantyzmu oraz współczesnego.
Wszechstronność zastosowań tego instrumentu sprawiła także, iż jest on podstawowym instrumentem uzupełniającym w nauczaniu praktycznie każdego innego rodzaju muzyki. W XX w. John Cage zaczął komponować na fortepian preparowany. Preparacja polegała na włożeniu między struny fortepianu różnyc
h elementów np: śrub, sztućców, gwoździ itp.
|